Als we naar de middeleeuwen kijken, kunnen we niet om de inquisitie en de heksenverbrandingen heen. In een maatschappij die intens werd beïnvloedt door religieuze, politieke en sociale druk waren magie en hekserij zowel fascinerend als angstaanjagend.
Bron: “Bill Nye’s History of the United States” (1894)
Om hekserij en magie in de middeleeuwen beter te begrijpen is het belangrijk om duidelijk te weten wat hekserij en magie eigenlijk is. Hekserij verwijst naar praktijken die beschouwd kunnen worden als bovennatuurlijk en die uitgevoerd worden door mensen (in historische context voor het merendeel vrouwen) die over speciale krachten zouden beschikken. Aan de andere kant kan verschillende vormen aannemen, van rituele handelingen tot bezweringen. En wordt gezien als een middel om invloed uit te oefenen op de natuurlijke wereld.
Religie
De middeleeuwen werden sterk beïnvloed door het christelijke wereldbeeld, waarin hekserij en magie werden gezien als verwerpelijke praktijken die in strijd waren met het geloof. De kerk had een centrale rol in het definiëren en onderdrukken van deze fenomenen, vaak door middel van excommunicatie en vervolging.
De middeleeuwse samenleving kende strikte sociale hiërarchieën en genderrollen, die van invloed waren op de perceptie van hekserij. Vaak werden vrouwen, vooral diegenen die buiten de traditionele normen vielen, beschuldigd van hekserij vanwege hun afwijkende gedrag of genezingspraktijken. Beschuldiging stond garant voor marteling, vaak met de dood tot gevolg.
In de late middeleeuwen ontstond er een golf van hysterie rond hekserij, wat leidde tot grootschalige vervolgingen. Deze hysterie kan worden toegeschreven aan verschillende factoren, waaronder sociale onrust, economische tegenspoed en religieuze spanningen.
De Malleus Maleficarum
De heksenvervolging is één van de grootste vervolgingen van vrouwen in de geschiedenis. En die kwam grotendeels voort uit 15e eeuws traktaat: De Malleus Maleficarum, oftewel de Heksenhamer, is een handboek voor heksenvervolging geschreven door Heinrich Kramer en Jacob Sprenger.
Het traktaat uit 1487 is verdeeld in verschillende delen die elk aspecten van hekserij behandelen, van de aard van heksen tot de methoden om hen te identificeren en te berechten. De Malleus Maleficarum bevat een gedetailleerde beschrijving van hoe heksen zogenaamd hun krachten verkrijgen, hun pacten met de duivel sluiten en schade aanrichten aan de samenleving.
De publicatie van de Malleus Maleficarum had grote gevolgen voor de samenleving in de late middeleeuwen. Het traktaat legitimeerde en institutionaliseerde de heksenjachten, waardoor de vervolging van vermeende heksen intensiever en wijdser verspreid werd. De angst voor hekserij nam toe en de berechting van heksen vloog razendsnel door heel Europa.
Processen
Beroemde processen tegen vermeende heksen hebben door de geschiedenis heen grote opschudding veroorzaakt. Vaak werden zij gekenmerkt door massahysterie die weer onrechtvaardige vervolgingen in de hand hielp. Een van de meest beruchte gevallen is de heksenvervolging in Salem, Massachusetts, tussen 1692 en 1693, waarbij meer dan twintig mensen werden geëxecuteerd na beschuldigingen van hekserij.
Een ander tragisch voorbeeld is de Europese heksenvervolging vindt plaats vlak na de middeleeuwen, in het ancien régime, de periode van de vijftiende tot achttiende eeuw. Het toneel was het Duitse stadje Bamberg in de late 17e eeuw, waar honderden mensen werden berecht en geëxecuteerd op verdenking van hekserij.
In 1612 vonden ook de heksenprocessen van Pendle Hill plaats in Lancashire, Engeland. Twaalf mensen werden veroordeeld en opgehangen na beschuldigingen van hekserij, te midden van een klimaat van angst en wantrouwen. Deze processen illustreren de tragische gevolgen van massahysterie en sociale paniek in historische context.
De inquisitie
Deze massale aanslag op de middeleeuwse vrouw werd uitgevoerd door de Inquisitie, die bestond uit monniken die aanklager en rechter tegelijk waren. Speciaal aangestelde inquisiteurs waren berucht om hun gebruik van extreme methoden om bekentenissen te verkrijgen en verdachten te veroordelen.
Zo werden verdachten blootgesteld aan martelingen zoals de pijnbank, waarbij hun ledematen uitgerekt konden worden of ze werden blootgesteld aan zogenaamde waterproeven, waarbij verdachten werden ondergedompeld in water om te ‘testen’ of ze heksen waren. Daarnaast moedigde de Inquisitie vaak lokale gemeenschappen aan om verdachten aan te geven om zo sociale controle uit te oefenen en tegelijkertijd de katholieke doctrine te beschermen. Resulterende in duizenden executies van vermeende heksen door heel Europa.
Naast religieuze motieven waren er vaak economische of politieke redenen voor het beschuldigen van mensen van hekserij. Het confisqueren van eigendommen van de veroordeelden kon bijvoorbeeld bijdragen aan economische winst.
Het einde van de heksenvervolgingen
In de 17e en 18e eeuw veranderde er veel door stromingen als de Verlichting, waardoor mensen anders gingen denken. Het rationalisme van filosofen als Descartes en Spinoza werd populair. In de Verlichting ging men uit van rationalisme, als beschreven door filosofen als Descartes en Spinoza. De rede, het menselijk vermogen om te denken, is voor deze stroming de enige, of op zijn minst de voornaamste bron van kennis.
In de Verlichting geloofde men dat door wetenschap, educatie en de vooruitgang van technologie, de samenleving steeds verbeterd zou worden. Ook kwam er meer kritiek op de autoriteiten: de kerk en de monarchieën, bijvoorbeeld. Daarnaast werd er gepleit voor vrijheid van denken en geloof.
Uiteindelijk, tegen het einde van de 18e eeuw, waren de meeste Europese landen gestopt met systematische heksenvervolgingen. Hoewel er hier en daar gevallen van massahysterie en onrecht nog voorkwamen, begon de wereld het bijgeloof steeds meer achter zich te laten.
Moderne tijd
Tegenwoordig wordt deze duistere tijd van heksenvervolging het meest herdacht in fictie. In (jeugd)literatuur als De amulet van Simone van der Vlugt, waarin hekserij een centrale rol speelt in het verhaal van een jonge vrouw die haar krachten ontdekt en leert gebruiken in een tijd van sociale en politieke onrust. De roman onderzoekt hoe historische overtuigingen over hekserij ons begrip van individuele vrijheid en de zoektocht naar identiteit kunnen informeren.
Of in de film The VVITCH (2015), met Anya Taylor Joy, die diep geworteld is in de angst en paranoia van het Puriteinse tijdperk in New England. Deze film verkent niet alleen de grimmige realiteit van vervolgingen, maar ook de psychologische en spirituele impact op de individuen die beschuldigd worden.
Door dit soort verhalen houden we de geschiedenis levend. Tevens zijn ze elke keer weer een waarschuwing voor de gevaren van massahysterie. Maar bovenal blijft deze geschiedenis al sinds honderden jaren tot de verbeelding spreken.
Wegens Succes Gecanceld 